UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi’nde yer alan tarihi kalede, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Valilik, Diyarbakır Müzesi, Çınar Kaymakamlığı ve Dicle Üniversitesi’nin katkılarıyla 2014 yılında başlatılan kazı çalışmaları sürüyor.
Bugüne kadar 60 dönüm alan üzerinde 12-15 metre yüksekliğinde ve 1200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 21 metre yüksekliğinde gözetleme ve savunma kulesi, kilise, yönetim binası, konutlar, tahıl ve silah depoları, kaya mezarları, su kanalları ile 54 su sarnıcı, yer altı kilisesi, 400 kişinin sığacağı yer altı sığınağı, konutlar ve gizli geçitler, milattan sonra 4. yüzyılda Hristiyanlığın benimsenmesiyle önemini kaybeden, dönemin Mithras dinine ait yer altı tapınağı ve birçok eser gün ışığına çıkarıldı. Bu yıl başlayan kazılarda Mithras Tapınağı’na gizli dini tören ve ayinler için gelen davetlilerin konakladığı alana ulaşıldı.
Dünyada bulunan son kutsal alan: Mithras
Zerzevan Kalesi’nde 10 yıl önce başlayan kazı çalışmalarında Mithras kutsal alanının 2017’de tesadüfen bulunduğuna değinen Kazı Başkanı Doç. Dr. Aytaç Coşkun, bu bölgede kazılara başladıklarında Mithras inancına ait bir yapının olduğunu bilmediklerini ifade etti:
“Roma İmparatorluğu’nun Doğu sınırındaki ilk kutsal alan burası. Dünyada bulunan son Mithras kutsal alanı. Mithras, Roma İmparatorluğu’nun ezoterik ve gizem inancıdır. Tören ve ayinleri gizlidir. Bütün bu gizli tören ve ayinler Zerzevan Kalesi’nde yer altındaki yapı ve tapınaklarda gerçekleştiriliyor. Kazılarda yılın belirli dönemlerinde Roma İmparatorluğu’nun farklı yerlerinden gelen ve ezoterik inanca mensup ‘Mithras’çıların kaldıkları yerleri bulduk. Kazıları bu alanda sürdürüyoruz. Çalışmaları bilim dünyasına sunacağız.”
Dünyanın dört yanından ziyaretçi akını
“1900 yıllık Mithras kutsal alanında Roma İmparatorluğu’nun farklı noktalarından gelerek gizli tören ve ayinlere katılan Mithras’çıların konakladıkları yerleri bulmanın heyecanını yaşıyoruz” diyen Coşkun, “Amerika, İngiltere, İsviçre, Japonya, Rusya başta olmak üzere her ülkeden Mithras kutsal alanını görmeye gelenler var. Buraya gelen ziyaretçiler Roma İmparatorluğu sınırları içerisindeki en eski ezoterik inancın yaşandığı bölgeyi görmeye geliyorlar. Bölgenin ve ülkenin turizmi açısından bu çok önemli” diye konuştu.
Yerleşim yerinin tarihi, Asur dönemine (MÖ 882-611) kadar gidiyor
Askeri yerleşim antik yol güzergahında, 124 metre yükseklikteki kayalık tepede bulunan Zerzevan Kalesi, Amida ile Dara arasında stratejik bir noktada yer alıyor. Konumu itibarıyla bütün vadiye hakim olan, antik ticaret yolu üzerindeki kale, geniş bir alanı kontrol altında tutuyor. Roma sınır garnizonu konumundaki kale, Romalılar ve Sasaniler arasında büyük mücadelelere sahne oldu.
Zerzevan Kalesi’nin kuzeyinde yer alan Mithras tapınağı ise yer altına ana kaya oyularak inşa edildi. Yapının doğu duvarında ana kayaya oyulmuş sütunlar, ortada büyük, yanlarda ise iki küçük niş bulunuyor.
“Mithras” güneş tanrısı diye biliniyor ve ışığın, savaşın, adaletin, inancın simgesi olarak MS 2. ve 3. yüzyılda Roma İmparatorluğu’nda oldukça yaygınlaşıyor, MS 4. yüzyılda ise Hıristiyanlığın yayılmasıyla yasaklanıyor. Gizem dini Mithras, Roma’nın egemen olduğu bütün topraklarda özellikle askerler, tüccar ve aristokratlar arasında oldukça yaygınlaşıyor. Dinsel törenleri gizli ve dışarıya tamamen kapalı. Sadece erkeklerin kabul edildiği bu dine katılanlar yedi aşamadan geçiyor. Törenler yer altında mağaralarda veya tapınaklarda gerçekleştiriliyor.
